Tên di sản : Đền thờ Bia ký Hoàng Giáp Lê Bật Tứ
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 95/ QĐ – BTBVH
Giới thiệu
Đền thờ họ Lê Bật thờ các tiền nhân họ Hứa đổi là Lê Duy sau đổi là Lê Bật là nơi thờ các tiến sĩ của dòng họ và là nơi tưởng niệm ghi nhớ các tâm gương về học hành thi cử; các quan thanh liêm của dòng họ, của quê hương, của dân tộc.
Đền thờ dòng họ Lê Bật Tứ tại thôn Bính (đội 6) xã Tân Ninh, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa nằm ở trung tâm làng Bính. Đền hướng Nam có khuôn viên diện tích hơn 1000m2, hiện nay thu hẹp lại còn hơn 500m2.
Phía Bắc giáp thửa số 4397/520; 4399; 4400.
Phía Nam giáp các thửa 4580 và 4575.
Phía Đông giáp đường Liên Hương, sông nhà Lê (tức sông Lường hay sông Lủng).
Diện tích khu đền ngày xưa bao gồm: Thửa số 4578; 4577; 4579, 4576. Diện tích ngày nay thu hẹp lại gồm thửa số 4578 (144m2) là khu vực đền thờ. Thửa đất số 4579 với diện tích 330m2 là sân đền, khu vực bảo vệ bất khả xâm phạm.
Trong khu vực đền hiện nay gồm hai thửa: 4578 và 4579 bao gồm 474m2 là khu vực bất khả xâm phạm, khu vực vườn đền và cổng ra vào đều là thửa đất số 4576 và 4577 bao gồm 930m2 và đường đi lại trong giữa hai thửa là khu vực II. Khu vực tôn tạo và điều chỉnh xây dựng: Trong khu vực bất khả xâm phạm bao gồm các diện tích ngôi chính diện ngôi nhà cổ 3 gian, nền ngôi tiền đường, bên phải nền ngôi tiền đường là tấm bia cổ: “Lê tướng công từ bi”.
Ngôi chính tẩm: Là ngôi nhà ba gian, kiến trúc theo kiểu chồng rường kẻ bẩy, ở hai vì bên gồm 2 cột. Hai vì giữa chôn cột cái trước có số đo gian giữa 2,20m; gian bên tả là 2,10m; gian bên hữu 1, 90m; chiều ngang hiên và tam cấp là 1,44m; cột con trước đến cột con sau 2, 94m; hiên sau – cột con 1, 05m; cột cái cao 4,31m; cột quân cao 2,91m; cột hiên cao 2,35m của trước hàn.
Ngôi tiền đường: Là một ngôi nhà cổ 5 gian, do biến thiên của lịch sử ngôi nhà đã bị tháo gỡ, hiện tại còn lại nền móng 16m x 7m. Với các chân tảng hiện còn mặt tảng 0,75 x 0,75.
Bài trí nội thất: Gian chính giữa là bức đại tự đề “Lê Công Từ” tức đền thờ họ Lê Công Thần hàn tiên cùng thờ các vị thủy tổ họ Lê gồm Long ngai giao ỷ, bát huowmg cổ hình tròn, bộ đài nhỏ đựng trong hộp kẽm. Bàn Trung “Đệ nhị” thờ các vị tiến sĩ họ Lê – Lê Bật Tứ, bình hương gốm cổ.
“Đệ Tam” bàn hội đồng các bình hương đá hình vuông, chân nến đế cao, đài lớn, đài nhỏ, ống hương, ống hoa, hộp đựng sắc, giá trúc bản dán trúc văn…phía trước dưới là sập hội đồng, là một sập gỗ trạm trổ tinh vi; gian bên tả thờ các chi họ, gian bên hữu thờ các chi họ.
Phía trước chính tẩm là một sân hẹp, phía bên hữu là tấm Bia gỗ đặt trên bệ rùa, bia cao: 1,70m; rộng 1,08m; dày 0,20m; đặt trên bệ rùa. Rùa dài 1,70m; rộng 1,10m; cao 0, 40m. Bia hai mặt, mặt trước đề “Lê tướng công từ bi” nghĩa là bia ông tướng họ Lê, trán bia chạm mặt trời có 6 tia ngang và nhiều tia nhỏ, hai bên là ngôi rồng chầu mặt trời, rìa ngoài trang trí hoa cúc dây cách điệu. Nội dung văn bia bị mờ nhiều chỗ, theo gia phả ghi lại là bài minh nói về bài thơ của vua Lê phong tặng họ Lê – Lê Bật Tứ là một ông tướng công văn võ, song toàn. Mặt sau bia bị mờ quá nhiều, nội dung ghi công đức và quá trình xây dựng đền thờ. Hai bên mép bia có ghi câu đối đề:
Tích thiện chi gia khánh hiếu nghĩa
Cộng đồng chi tộc chí năng hòa
Hiện tại bia bị gãy làm 2 đoạn và bị mờ chữ. Bia khắc dựng ngày 16 tháng 3 niên hiệu Vĩnh Tộ năm thứ 11 (tức năm 1629 – Kỷ Tỵ).
Tại Văn Miếu Hà Nội bia số 1545 “Quang Hưng nhị thập nhất niên hiệu Mậu Tuất khoa tiến sĩ đề danh ký Trịnh Cao Đệ: soạn, Dương chỉ trách nhuận sắc, Nguyễn Quang Đắc viết chữ; Nguyễn Quang Độ khắc bia. Bia tạc năm Thịnh Đức 1 (1663) nhà Lê. Bia ghi họ tên quê quán 4 vị đỗ đại khoa năm Mậu Tuất niên hiệu Quang Hưng thứ 21 (1598) đời vua Lê Thế Tông: Đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân là Nguyễn Thứ; Nguyễn Duy Thì; Lê Bật Tự, Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân là Nguyễn Kiểm.
Hiện vật trong di tích:
Bức đại tự: Lê Công Từ
Bốn đôi câu đối
Sập hội đồng cổ: dài 1,9m x rộng 1,45m, cao 0,62m
Hai đài lớn (cao 0,28m; đường kính 0,16m); hai đài vừa (cao 0,25m; đường kính 0,13m); ba đài nhỏ (cao 0,20m; đường kính 0,11m).
Đôi chân nến: cao 0,72m; đường kính 0,20m
Đôi ống hương lọ hoa cao
-Hộp đựng đài chầu rượu
Bình hương đá tròn
Bình hương vuông
Mân bồng cao
Chúc bán vuông
Bình hương gốm cổ tròn
Mân chè dài
Ống đũa cao
Bình hương đá tròn cao
Ba bức xuân hoa đề (bức giữa: Tôn kính (kính trọng, tôn trọng); bức bên tả: Hòa mục (trên thuận dưới hòa); bức bên hữu: ca tậu). Đây là ba bức xuân hoa cổ chạm bóng tinh vi.
